Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, η πολεοδομία – χωροταξία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση

*Του Κώστα Φωτεινάκη

"Όσον αφορά το «Οικοσύστημα Όρους Αιγάλεω – Ποικίλο, Λίμνης Κουμουνδούρου» η πρόταση που έχει κατατεθεί από το «Συντονιστικό Φορέων» είναι: Να χαρακτηριστεί περιοχή προστασίας της φύσης, να αναδειχθούν τα ιστορικά του χαρακτηριστικά, και να γίνει προσβάσιμο μόνο για δασική αναψυχή (περπάτημα, ποδήλατο, θέαση, άθληση). Να αποκλειστεί κάθε περαιτέρω επέκταση των πόλεων προς το βουνό, καθώς και οι διανοίξεις νέων λεωφόρων ή δρόμων."
Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, η πολεοδομία – χωροταξία και η Τοπική Αυτοδιοίκηση

Μέχρι σήμερα ο Χωροταξικός – Πολεοδομικός Σχεδιασμός στη χώρα μας, κατά κανόνα έρχονταν εκ των υστέρων να προλάβει τα χειρότερα, χωρίς να λαμβάνει υπ΄ όψη του όλες τις παραμέτρους που επιδρούν στην καθημερινή λειτουργία της πόλης, όπως τη ρύπανση (ατμοσφαιρική, ήχου, οπτική), τον κυκλοφοριακό φόρτο, τα δικαιώματα των πεζών και των ποδηλατών, τις δυνατότητες στάθμευσης, τη χωροθέτηση των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος έτσι ώστε να μην έλκουν ως «μαγνήτες» περισσότερα Ι.Χ. στα κέντρα των πόλεων, τις ανάγκες των πολιτών σε κοινόχρηστους χώρους κ.λπ., υπακούοντας στις αρχές των τετελεσμένων καταστάσεων και του ελάχιστου πολιτικού κόστους. Το αδιέξοδο αυτών των μοντέλων σχεδιασμού και ανάπτυξης είναι πλέον κοινή επιστημονική συνείδηση, όμως δεν είναι κοινή συνείδηση των πολιτικών και της αγοράς.

Παρόμοιες αντιλήψεις είχαν επικρατήσει και για την διαχείριση των περιαστικών ορεινών όγκων και άλλων περιοχών που περιελάμβαναν δασικές εκτάσεις. Με εξαίρεση τους εθνικούς δρυμούς, για τα βουνά εκδίδονταν προεδρικά διατάγματα ή και νόμοι (όπως συνέβη με το Όρος Αιγάλεω – Ποικίλο για το οποίο προβλέπει ο νόμος 2742/1999) με τα οποία προσδιορίζονταν ζώνες χρήσεων γης, αγνοώντας τα οικολογικά χαρακτηριστικά τους, τα δεδομένα των οικοτόπων, της χλωρίδας και της πανίδας, τα γεωλογικά στοιχεία, τα ιστορικά «ίχνη» κ.λπ., ούτε να εκπονούνται μελέτες και σχέδια οικολογικής διαχείρισης, δηλαδή χωρίς η περιβαλλοντική προστασία να αποτελεί συνισταμένη της χωροταξίας – πολεοδομίας. Και αυτά παρ’ όλο που η περιβαλλοντική νομοθεσία εισήχθηκε στην χώρα μας από το έτος 1986 με την ψήφιση του ν. 1650/1986.

Έτσι, μεταξύ των άλλων υποβαθμιστικών συνεπειών για το φυσικό περιβάλλον, χαράχτηκαν πολλοί δασικοί και μη δρόμοι που κατέστρεψαν ιστορικά ίχνη ολικά ή μερικά, (σε εμάς τμήματα της Ιεράς Οδού), λεωφορειόδρομοι, κατασκευάστηκαν αναψυκτήρια σε προστατευτέες περιοχές, εγκαταστάθηκαν κεραίες όπου βόλευε κ.ά.

Και αυτά ενώ η περιβαλλοντική νομοθεσία στη χώρα μας έχει πλέον εμπλουτιστεί με κείμενα Οδηγιών της Ε.Ε. και Διεθνών Συμβάσεων για την βιοποικιλότητα, το Τοπίο (και το ιστορικό) με τις οποίες προσδιορίζονται και τα είδη των οικοτόπων, χλωρίδας, πανίδας, για την προστασία των οποίων πρέπει να λαμβάνονται ειδικά μέτρα (ζώνες διατήρησης, περιοχές προστασίας της φύσης κ.α.).

Ο ρόλος και η συμβολή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στην προβολή των ζητημάτων προστασίας της φύσης είναι καθοριστικός. Αναγνωρίζεται πλέον ότι τα ζητήματα αυτά αποτελούν αναγκαίο στοιχείο σύνθεσης στην άσκηση χωροταξικής πολιτικής – πολεοδομίας, για την αειφορία των φυσικών πόρων, τον περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τη διατήρηση ενός ελάχιστου επιπέδου ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο που κατά την άσκηση χωροταξικής πολιτικής οι περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν πλέον θέση «θεσμικού συνομιλητή» σε ζητήματα προστασίας της φύσης. Πολλές φορές μάλιστα ματαιώνονται «αναπτυξιακά» σχέδια ύστερα από νομικές ενέργειες των περιβαλλοντικών και άλλων οργανώσεων με βάση την περιβαλλοντική νομοθεσία.

Το νέο Π.Δ. για την προστασία του Υμηττού (το οποίο βρίσκεται ήδη στο Συμβούλιο της Επικρατείας για τελική επεξεργασία) είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της προαναφερόμενης σύνθεσης. Σύμφωνα μάλιστα με δήλωση της ΥΠΕΚΑ κας Μπιρμπίλη το παράδειγμα του Υμηττού θα λειτουργήσει ως «μπούσουλας και για τα άλλα βουνά της Αττικής».

Το «Συντονιστικό Φορέων και Κινήσεων για την προστασία του οικοσυστήματος του Όρους Αιγάλεω – Ποικίλου και Λίμνης Κουμουνδούρου», στο οποίο συμμετέχουν 13 φορείς και κινήσεις πολιτών, με τη συνεργασία επιστημόνων, αναδεικνύοντας τα οικολογικά και ιστορικά χαρακτηριστικά της περιοχής, κατέθεσε πρόσφατα ολοκληρωμένη πρόταση για να χαρακτηριστεί το «Οικοσύστημα του Όρους Αιγάλεω – Ποικίλο, Λ. Κουμουνδούρου» ως περιοχή προστασίας της φύσης στο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αττικής. Αυτό σημαίνει ότι οι επιτρεπόμενες χρήσεις και επεμβάσεις στο βουνό θα πρέπει να περιοριστούν δραστικά με βάση αυστηρά επιστημονικά και περιβαλλοντικά κριτήρια (χλωρίδα, πανίδα, ιστορικά τοπία της περιοχής) και στο μεγαλύτερο τμήμα του βουνού θα επιτρέπονται μόνο ήπιες δραστηριότητες (πεζοπορία, αναρρίχηση, ποδήλατο, περιβαλλοντική εκπαίδευση, επιστημονικές έρευνες κ.α.) καθώς και δασική αναψυχή. Θα εκπονηθεί δε σχέδιο οικολογικής διαχείρισης της περιοχής έτσι ώστε ακόμη και οι αναδασώσεις να γίνονται ύστερα από σχεδιασμό και μελέτη και όχι ευκαιριακά όπως κατά κανόνα συνέβαινε μέχρι τώρα.

Το περιβαλλοντικό έλλειμμα στον τρόπο που ασκούνταν μέχρι τώρα η χωροταξική πολιτική και ο πολεοδομικός σχεδιασμός υποβάθμισε την ποιότητα ζωής των ανθρώπων (με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Δυτική Αθήνα) και επέτρεψε τη συντέλεση καταστροφικών επεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον.

Η προστασία των οικοσυστημάτων και η διασφάλιση των «καθημερινών δικαιωμάτων στην πόλη» έρχονται σε πλήρη σύγκρουση με τα κρατούντα μοντέλα «ανάπτυξης», τις αυτοκινητοβιομηχανίες και το καλλιεργούμενο φαντασιακό ότι ο «άνθρωπος με το Ι.Χ. είναι κατακτητής της φύσης» (αυτοκίνητα 4Χ4 σε κορυφές βουνών, λίμνες και ποτάμια, ερήμους κ.λ.π.) καθώς και με την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση των κοινοχρήστων χώρων στις πόλεις, που στο όνομα της «ψυχαγωγίας» δημιουργούν «στέκια», καταλαμβάνουν με την αλόγιστη επέκταση τραπεζοκαθισμάτων ζωτικούς δημόσιους χώρους, απαγορεύουν στην πράξη την ασφαλή και ευχάριστη κυκλοφορία πεζών, ΑΜΕΑ ή το σχεδιασμό ποδηλατοδρόμων. Οι «τοπικοί άρχοντες» ευθύνονται για την ευκολία με την οποία σπεύδουν να εξυπηρετήσουν τις επιδιώξεις μιας άναρχης αγοράς και ανάπτυξης.

Το φυσικό περιβάλλον και οι κοινόχρηστοι χώροι στις πόλεις μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε διακυβεύματα και πεδία κοινωνικών αναμετρήσεων.

Στις επικείμενες εκλογές οι δημοτικές παρατάξεις οφείλουν να παρουσιάσουν τις θέσεις τους για τη λειτουργία των πόλεων και τη χρήση των βουνών. Στην περίπτωση του Χαϊδαρίου, όσο αφορά την πόλη η πρόταση είναι: Κατοικία που συνυπάρχει αρμονικά με το ήπιο εμπόριο (δηλαδή όχι μεγαλοκαταστήματα τύπου Mall) και ήπια ψυχαγωγία (το Χαϊδάρι θεωρούμε ότι είναι κορεσμένο από τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος).

Όσον αφορά το «Οικοσύστημα Όρους Αιγάλεω – Ποικίλο, Λίμνης Κουμουνδούρου» η πρόταση που έχει κατατεθεί από το «Συντονιστικό Φορέων» είναι: Να χαρακτηριστεί περιοχή προστασίας της φύσης, να αναδειχθούν τα ιστορικά του χαρακτηριστικά, και να γίνει προσβάσιμο μόνο για δασική αναψυχή (περπάτημα, ποδήλατο, θέαση, άθληση). Να αποκλειστεί κάθε περαιτέρω επέκταση των πόλεων προς το βουνό, καθώς και οι διανοίξεις νέων λεωφόρων ή δρόμων. Προέχει η περιβαλλοντική αποκατάσταση των συνεπειών από τη διάνοιξη της σιδηροδρομικής γραμμής Ικονίου – Ασπροπύργου και της εγκαταλελειμμένης Λ. Αιγάλεω πάνω από τη Λίμνη Κουμουνδούρου.

Κώστας Φωτεινάκης

Μέλος του ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου, του Δ.Σ. «Φίλοι της Φύσης», μέλος του συντονιστικού για την προστασία του Αιγάλεω-Ποικίλου και υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος του συνδυασμού «Πολίτες σε δράση – Οικολόγοι Πράσινοι» με υποψήφιο δήμαρχο τον Κώστα Ασπρογέρακα.

17/10/2010